Japońskie ogrody – przestrzeń dla ducha i ciała

Japońskie ogrody różnią się od romantycznych ogrodów angielskich czy uporządkowanych ogrodów francuskich – zgodnie ze starożytną sztuką ich aranżacji, nie należy kopiować natury, lecz uczyć się od niej. Czy te założenia da się przenieść na nasz, zachodni grunt? Wydaje się, że przy odrobinie determinacji rzeczywiście można wzbogacić przydomowy ogród o charakterystyczne cechy ogrodu z Kraju Kwitnącej Wiśni.

Adachi Museum, Yasugi, Shimane. Żródło: Japanese Garden Society

Ogród japoński – czyli jaki?

Tradycyjne japońskie ogrody wywodzą się z filozofii buddyzmu, taoizmu i shintoizmu, a ich głównym zadaniem jest stworzenie duchowej przystani dla tych, którzy je odwiedzają. Na przestrzeń, która ma nakłaniać do kontemplacji składają się cztery niezbędne elementy: kamienie, woda, rośliny oraz ozdoby. Jeśli zaś chodzi o zasady ich aranżowania, należy podporządkować się asymetrii, zastosować grodzenie, podkreślić harmonię i symbolizm. W sporym uproszczeniu, te właśnie cechy stanowią fundament klasycznego ogrodu japońskiego.

Świątynia Enko-ji w Kyoto z kamiennym lampionem Toro. Źródło: Japanese Garden Society

Elementy, które powinny pojawić się w japońskim ogrodzie:

Naturalny, skromny materiał na wyłożenie chodnika: np. żwir lub kamień
Organiczne kształty alej i wybrukowanych przestrzeni patio – unikanie kąta prostego, przykrywanie krawędzi chodnika
Szeroki wybór roślinności, w tym roślin wiecznie zielonych o różnych kształtach, rozmiarach i fakturach, z kwiatów: wiśnie, azalie, magnolie, peonie
Drzewa symbolizujące siłę i wytrzymałość
Aranżacje z kamieni – nadają ogrodowi artystycznego wyrazu
Inspirowane Japonią elementy dekoracyjne: lampiony, latarnie
Aranżacje wodne: kaskady, fontanny, stawy
Ogrodzenie ogrodu w celu zachowania kontemplacyjnego charakteru, np. przy pomocy bambusowego płotku
Meble ogrodowe w harmonii z japońskim ogrodem
Mostki: proste, drewniane łuki, lub płaskie, zygzakowate panele
Przyjazne wejście do ogrodu: japońska brama Torii, pergola, drzewka Bonsai w doniczce

Element wody w ogrodzie japońskim wprowadza spokój. Na zdjęciu fontanna ogrodowa Bowl

Czarna donica Citadel o organicznej formie świetnie nadaje się do posadzenia drzewka Bonsai

Ozdoby do ogrodu japońskiego:

Lampiony

Rzeźby, donice i inne

Meble ogrodowe

Jak japońskie ogrody przywędrowały do Europy?

XIX wiek był pod wieloma względami przełomowy. Koniec wieku poprzedniego uznaje się za początek turystyki, która stopniowo zaczęła zdobywać popularność, naturalnie wśród warstw zamożniejszych. Rozległe posiadłości imperialne poza Europą pozwalały ich obywatelom na swobodne eksplorowanie (a także eksploatowanie) starożytnych kultur i odległych cywilizacji. Podróżowanie stało się bardziej przystępne, a wraz z nimi zapanowała moda na wszystko, co związane z Orientem – kulturą Wschodu. Orientalizmem nazywamy kierunek w sztukach pięknych i literaturze XIX wieku, dający wyraz fascynacji Bliskim i Dalekim Wschodem. Silnie inspirowali się nim romantycy, zwłaszcza Francuzi na czele z Delacroix, którzy na swoich płótnach przedstawiali tureckie łaźnie i egipskie piramidy. W drugiej połowie stulecia, inspiracje czerpano przede wszystkim z Japonii, mówi się nawet o japonizmie w sztuce Zachodu.

Po latach polityki izolacji prowadzonej przez władców Japonii, w 1854 roku kraj ten otworzył się na handel zagraniczny. Na Stary Kontynent dotarła nie tylko oryginalna sztuka tamtejszych artystów, ale też moda, kuchnia i… ogród. Arystokraci chętnie zakładali japońskie ogrody w europejskich miastach. I tak na przykład na początku XX wieku Baronowa van Brienen, zwana też Lady Daisy założyła Ogród Japoński w Hadze. Sama kilkakrotnie odwiedziła Japonię, przywożąc z sobą lampiony, posągi, miniaturowe mostki i altanę. Ponieważ jest to jedyny ogród japoński w Holandii z około roku 1910, posiada bezcenną wartość historyczną. Każdego roku wiosną i jesienią ogród otwarty jest dla zwiedzających, łącznie przez zaledwie osiem tygodni w roku ze względu na swoją delikatność. W Polsce również znajduje się kilka ogrodów japońskich, a największy i najstarszy jest we Wrocławiu.